Mặc dù Việt Nam đã mất đi cá thể tê giác Java cuối cùng năm 2010, nhưng Việt Nam vẫn còn cơ hội để thể hiện trách nhiệm trong việc bảo vệ các loài tê giác trên thế giới bằng cách thúc đẩy quá trình thực thi pháp luật, đấu tranh với nạn buôn bán trái phép sừng tê giác và xoá bỏ những quan niệm sai lầm về việc sử dụng sừng tê giác tại Việt Nam.

Nhu cầu tiêu thụ gia tăng

Kinh tế phát triển nhanh chóng cùng mức sống của người dân được nâng cao từ cuối thập niên 90 đã làm gia tăng nhu cầu sử dụng các loại thuốc cổ truyền có nguồn gốc từ động vật hoang dã (ĐVHD). Chỉ cách đây hơn 10 năm, có thể rất nhiều người không có đủ khả năng chi trả cho những món hàng từ ĐVHD đắt đỏ, nhưng giờ đây họ có thể dễ dàng mua bán cao hổ, mật gấu, vẩy tê tê và sừng tê giác để phục vụ mục đích tiêu thụ mù quáng.

Những lời đồn thổi về tác dụng thần kì của các sản phẩm từ ĐVHD đã thúc đẩy nhu cầu tiêu thụ và đẩy nhiều loài ĐVHD tới bờ vực tuyệt chủng. Vì lợi nhuận khổng lồ từ việc buôn bán trái phép mang lại, mạng lưới tội phạm vẫn bất chấp pháp luật để duy trì nguồn hàng đáp ứng cho nhu cầu đó.

Việc buôn bán sừng tê giác rất khác biệt bởi sừng tê giác cung cấp cho thị trường Việt Nam có nguồn gốc từ các cá thể tê giác bị giết hại ở Nam Phi, một quốc gia cách Việt Nam hàng ngàn cây số. Vì lợi nhuận khổng lồ, không ít người Việt Nam đã bị bắt tại Nam Phi vì tham gia vào các hoạt động săn bắn trái phép và buôn lậu sừng tê giác vào thị trường đen tại Việt Nam. Ước tính đã có 1.215 cá thể tê giác bị giết hại trái phép trong năm 2014 và 1.175 trong năm 2015 để lấy sừng nhằm đáp ứng nhu cầu tiêu thụ tại các quốc gia châu Á, trong đó có Việt Nam.

Thực trạng tiêu thụ sừng tê giác tại Việt Nam  

Hai thị trường chính tiêu thụ sừng tê giác trên thế giới được cho là Việt Nam và Trung Quốc, nơi sừng tê giác được dùng làm thuốc chữa bệnh theo y học cổ truyền. Theo điều tra của ENV năm 2011 - 2012, nhiều người Việt Nam tin rằng sừng tê giác có khả năng giải độc, giải nhiệt, hạ sốt, tăng cường sức khoẻ và phòng ngừa bệnh tật. Sừng tê giác cũng được đồn thổi là có thể chữa ung thư hay giảm các tác dụng phụ trong điều trị ung thư.

Ngoài ra, việc sử dụng sừng tê giác ở Việt Nam còn được xem như cách để thể hiện đẳng cấp cá nhân của một số người muốn phô trương bản thân bằng việc tiêu thụ các sản phẩm quý hiếm, đắt đỏ và “khác người” như sừng tê giác.

Gặm móng tay thay sừng tê giác  

Thành phần chính cấu tạo nên sừng tê giác là keratin, giống thành phần cấu tạo của sừng trâu hay móng tay con người. Không có bất kỳ bằng chứng khoa học nào chứng minh sừng tê giác có thể chữa ung thư hay các bệnh khác như nhiều người tuyên bố. Tuy nhiên, niềm tin vào tác dụng của các bài thuốc cổ truyền, những lời đồn thổi và sự tuyệt vọng trước bệnh tật đã gây ra nạn thảm sát tê giác trên toàn thế giới.

Quá muộn cho cá thể tê giác cuối cùng của Việt Nam

Cho tới đầu năm 2010, Việt Nam vẫn tự hào là quốc gia có cá thể tê giác tự nhiên cuối cùng còn sót lại của Đông Dương sống trong khu vực vườn quốc gia Cát Tiên, miền Nam Việt Nam. Tuy nhiên, bất chấp các biện pháp bảo vệ nghiêm ngặt của vườn quốc gia, cá thể tê giác cuối cùng này được phát hiện bị bắn chết trong tình trạng sừng bị cắt và xác thì đã thối rữa trong rừng vào đầu năm 2010.

Hy vọng rằng kết cục đáng buồn này sẽ là hồi chuông cảnh tỉnh tới các cơ quan chức năng có trách nhiệm trong công tác bảo vệ ĐVHD.

Ở Việt Nam, cá thể tê giác Java chỉ còn trên những tấm tem

Chúng ta đã vĩnh viễn mất đi một phân loài tê giác vì mục đích ‘chữa bệnh’ của một nhóm người, trong khi họ hoàn toàn có thể sử dụng các loại thuốc được khoa học chứng minh là hiệu quả, rẻ tiền hơn sừng tê giác.

Con đường phía trước

Chấm dứt nạn thảm sát tê giác để lấy sừng đòi hỏi một cách tiếp cận với hai hướng. Một mặt, cần tăng cường các hoạt động thực thi pháp luật đấu tranh với nạn buôn bán, vận chuyển trái phép sừng tê giác từ châu Phi vào thị trường Việt Nam. Mặt khác, cần phải triển khai các hoạt động nâng cao nhận thức cho cộng đồng nhằm xoá bỏ các quan niệm sai lầm và những lời đồn thổi vô căn cứ về tác dụng chữa bệnh của sừng tê giác.

Đã quá muộn cho cá thể tê giác cuối cùng của Việt Nam nhưng vẫn còn thời gian để cứu lấy các loài tê giác trên thế giới. Việt Nam cần phải chia sẻ trách nhiệm với thế giới trong việc bảo vệ tê giác bằng cách thúc đẩy quá trình thực thi pháp luật đấu tranh với nạn buôn bán vận chuyển trái phép sừng tê giác và xoá bỏ những suy nghĩ hoang đường về giá trị của sừng tê giác.

Những nỗ lực bảo tồn của ENV

ENV đang thực hiện nhiều chiến dịch nâng cao nhận thức cho cộng đồng nhằm giảm thiểu nhu cầu tiêu thụ sừng tê giác tại Việt Nam.

Năm 2014, ENV đã hợp tác với các cơ quan của Chính phủ đặt các bảng thông tin khuyến khích cán bộ công viên chức nhà nước không tiêu thụ sừng tê giác tại lối vào và sảnh các trụ sở làm việc. Hiện tại, các bảng thông tin đang được đặt tại hơn 78 cơ quan của các bộ, ban, ngành trên cả nước.

Bảng thông tin được đặt tại bộ Lao động, Thương Binh và Xã hội	Bảng thông tin được đặt tại Bộ Khoa học và Công nghệ

Trong hai năm 2013, 2014, ENV đã sản xuất bốn đoạn phim ngắn truyền thông nhằm nâng cao nhận thức cho cộng đồng, giảm thiểu nhu cầu tiêu thụ sừng tê giác tại Việt Nam. Các đoạn phim ngắn này được phát sóng trên nhiều kênh truyền hình trung ương và địa phương. Có những đoạn phim cho người xem thấy sự thật của nạn thảm sát tê giác và hậu quả nghiêm trọng của việc tiêu thụ sừng tê giác; có những đoạn phim hài, chế giễu hành vi sử dụng sừng tê giác để thể hiện đẳng cấp cá nhân của một số người. Với nhiều cách tiếp cận khác nhau, ENV hy vọng sẽ thay đổi nhận thức của những người tiêu thụ và các đối tượng tiềm năng tiêu thụ sừng tê giác.

Nghệ sĩ hài Chí Trung đóng vai một doanh nhân giàu có và thành đạt phô trương đẳng cấp cá nhân bằng sừng tê giác trong phim truyền thông mới nhất sắp lên sóng

Nằm trong các chiến dịch hướng tới các đối tượng tiềm năng tiêu thụ sừng tê giác, ENV đã hợp tác với các hãng xe hơi cao cấp như Mercedes - Benz, BMW, MG, trung tâm thể dục Nshape, Club M; trung tâm thương mại Lotte, Vincom để đặt các bảng thông tin cũng như tổ chức các sự kiện dành cho cộng đồng.

Bảng thông tin tại showroom ô tô Mercedes và Trung tâm thể dục NShape

 Triển lãm bảo vệ tê giác tổ chức tại Royal City - một trung tâm mua sắm cao cấp tại Hà Nội

Các hoạt động khác

• Khuyến khích cộng đồng thông báo vi phạm về sừng tê giác tới  đường dây nóng 1800 1522
• Phối hợp chặt chẽ với các cơ quan thực thi pháp luật tại Việt Nam và Nam Phi để ngăn chặn nạn buôn lậu sừng tê giác
• Thực hiện chuỗi các hoạt động nâng cao nhận thức cho cộng đồng và nhóm đối tượng tiêu thụ tiềm năng qua các phim ngắn truyền thông bảo vệ tê giác trên truyền hình, các chương trình phát thanh trên Đài tiếng nói Việt Nam và các chiến dịch truyền thông trên mạng xã hội Facebook. Đồng thời, tranh thủ tiếng nói của các chính trị gia uy tín và người nổi tiếng cũng như hợp tác với các hiệu thuốc đông y nhằm giảm thiểu tối đa nhu cầu tiêu thụ sừng tê giác. 

Cùng chung tay bảo vệ các loài tê giác

• Không mua và tiêu thụ các sản phẩm làm từ sừng tê giác.
• Thông báo vi phạm tới đường dây nóng bảo vệ ĐVHD 1800 1522  nếu bạn thấy sừng tê giác bị quảng cáo hoặc buôn bán ở Việt Nam.
• Tham gia, đóng góp và ủng hộ các nỗ lực của ENV.

Đối tác tham gia chiến dịch

Cảm ơn các đơn vị đã tham gia chiến dịch giảm cầu tiêu thụ sử dụng sừng tê giác năm 2015